مقررات مكانيابى مساجد

محله ای پیش بینی شده، مكان یابی و منظور نمایند.بدیهی است در چنین ساختاری مركز محله ارتباط مستقیم با ساختار كلان محله (ناحیه شهری) خواهد داشت. – برای مراكز كلان محله ها (ناحیه های شهری) و مراكز مناطق نیز دستگاه تهیه كننده طرح های توسعه شهری مكلف به پیش بینی مكان احداث مساجد كلان محله ای (ناحیه شهری) و منطقه ای متناسب با ساختار سلسله مراتبی شهری خواهند بود. :

1 * تبصره در شهرهایی كه مساحت مسجد جامع شهر موجود پاسخگوی نیازنمازگزاران جمعه، اعیاد و مناسبت ها نیستند، احداث مسجد جامع جدید (مصلای) شهر در ارتباط با ساختار شهری از تكالیف دستگاه تهیه كننده در هنگام تهیه طرح های توسعه شهری می باشد.

2 * تبصره: اولویت در مكان یابی مساجد احداثی در اراضی دارای مالكیت دولتی  و با موقوفات مردمی جهت احداث مسجد، است. در صورتی كه اراضی دارای مالكیت دولتی یا موقوفات مردمی در محل مورد نظر موجود نباشد، پیش بینی محدوده ای از بافت توسعه شهری كه در صورت تملك بخشی از اراضی آن امكان احداث مسجد را داشته باشد، ضروری خواهد بود.

3 * تبصره  : مساحت اراضی مساجد محله ای حدود  500متر مربع پیشنهاد می گردد. 1000 مساجد كلان محله ای حدود

4 * تبصره: از این پس پیش بینی و مكان یابی مساجد در طرح های توسعه شهری  متمایز از كاربری های فرهنگی خواهد بود

مكان یابی مساجد در شهرهای جدید:

2 دستگاه تهیه كننده طرح های جامع و تفصیلی شهرهای جدید مكلف به مكان یابی مسجد جامع شهر در اراضی با مالكیت دولتی و یا موقوفات مسجد و متناسب با سرانه مورد نیاز جمعیت افق طرح و در مركز ساختار اصلی شهر است. ضمن آنكه مكان یابی مساجد محله ای، كلان محله ای (ناحیه شهری)، نیز تكلیف دستگاه تهیه كننده طرح جامع و تفصیلی شهر جدید همانند موارد مذكور در بند یك این مصوبه (مكان یابی مسجد در بخش های توسعه شهری) می باشد. .

: 3 مكان یابی مساجد در شهرك های مسكونی

در تهیه طرح های مربوط به شهرك های مسكونی، نهاد، دستگاه و یا سازمان تهیه كننده طرح مكلف است متناسب با جمعیت پذیری شهرك در سال افق طرح و مطابقت طرح با سطوح شهری (محله، “ناحیه”، كلان محله، شهرك) حداقل یك مسجد در مركز شهرك و مرتبط با ساختار اصلی در مجاورت سایر خدمات عمومی پیش بینی نمایند.

بدیهی است كه چنانچه جمعیت پذیری شهرك بیش از سه محله شهری باشد، نیاز به پیش بینی یك مسجد برای كل شهرك و نیز پیش بینی مساجد محله ای برای هر یك از محلات جز تكلیف طراحان و مجریان شهرك خواهد بود.

: 4محوریت مسجد در تهیه طرح های جامع و تفصیلی

در بخش های موجود شهرها و به هنگام تهیه طرح های جامع و تفصیلی دستگاه تهیه كننده، مكلف است ساختار فضایی شهر مورد نظر را به گونه ای تنظیم نمایند تا مساجد موجود و جدیدالاحداث با توجه به موقعیت و ایفای نقش شهری، مساحت و بعد مكان به عنوان مساجد محلات، مساجد كلان محله (ناحیه  های شهری) و شهری منظور شوند. بدیهی است در صورتیكه مطالعات طرح نشانگر كمبود سطح سرانه مساجد در هر یك از تقسیمات شهری (محله، كلان محله “ناحیه”) باشد، دستگاه تهیه كننده طرح جامع و تفصیلی مكلف به مكان یابی مساجد در اراضی با مالكیت دولتی و یا موقوفات مسجد متناسب با نیاز ساكنین و با اولویت توسعه فضاهای موجود در آینده است.

1 * تبصره- در تهیه طرح های جامع و تفصیلی و  هادی توجه به محوریت مساجد  از نظر كالبدی و ساختاری ضروری است.

2 * تبصره – در مساجد جدیدالاحداث پیش فضا به عنوان تجمع افراد (جدا از مساحت مفید مسجد) و توسعه آتی پیش بینی شود.

3 * تبصره – در مناطقی كه از حسینیه ها زیاد استفاده می كنند، توصیه می شود كه مساجد به صورت تركیبی از مسجد و حسینیه پیش بینی شود. .

4-روستــاها

در طرح های  هادی روستایی نهاد تهیه كننده طرح ها مكلف است متناسب با ویژگی های فرهنگی، قومی و میزان جمعیت روستا، اراضی مورد نیاز برای احداث حداقل یك مسجد در اراضی دولتی در ساختار اصلی روستا را مكان یابی نماید.و چنانچه جمعیت یك روستا مقیاس بیش از جمعیت سه محله مسكونی به نزدیكترین شهر مركز آن شهرستان باشد، علاوه بر مسجد اصلی روستا، مسجد در مقیاس محله ای برای هر یك از محلات نیز پیش بینی و در طرح  هادی منظور نماید.

بدیهی است در بخش  های توسعه كالبدی روستا، چنانچه این بخش ها مشمول پیش بینی جمعیت پذیری بیش از یك محله باشد، پیش بینی مسجد یا مساجد متناسب با جمعیت افق محله، از تكالیف نهاد تهیه كننده طرح خواهد بود.  چنانچه در روستایی كه ساكنین آن مسلمان می باشند مسجد وجود نداشته باشد در طرح های هادی روستایی نهاد تهیه كننده طرح ها مكلف است متناسب با ویژگی های فرهنگی، قومی و میزان جمعیت روستا، نسبت به ارائه پیشنهاد احداث یك مسجد در ساختار اصلی روستا اقدام نماید. پیشنهاد مذكور بایستی در اراضی دولتی و یا موقوفات اهالی برای احداث مسجد جانمایی شود.چنانچه در محلات روستا مساجد محله ای موجود است در طرح توسعه روستا نیز به تناسب جمعیت افق محلات جدید مكان یابی مساجد محله ای در اراضی دارای مالكیت دولتی و یا موقوفات مسجد الزامی است.

الزامات عمومی

– به منظور حفظ، اشاعه و توسعه علوم و فنون مرتبط با معماری مساجد نظیر كاشیكاری، گره چینی، مقرنس كاری و… استفاده از این مصالح در مساجد الزامی است.

– وزارت مسكن و شهرسازی موظف است ظرف مدت 4 سال نسبت به تدوین استانداردهای فضایی مساجد برای پهنه های اقلیمی پنج گانه ایران (اقلیم گرم و خشك، گرم و مرطوب، گرم و نیمه مرطوب، معتدل و سرد) اقدام و مراتب را به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برساند.

الزامات شهری

-تقویت محورهای دید (كریدورهای بصری) به مساجد در مكان یابی آن ها مورد توجه قرار گیرد.

– ارتفاع ابنیه اطراف مساجد (حداقل تا سه پلاك) بایستی كمتر و یا هم ارتفاع مساجد پیش بینی شده باشد.

-كاربری اراضی اطراف مساجد حتی الامكان از میان كاربری های هم خانواده با كاربری مساجد (فرهنگی، آموزشی و…) انتخاب شود

الزامات معماری مساجد

-در مساجد جدیدالاحداث رعایت مقررات ملی ساختمان ایران الزامی است

-در طراحی مساجد جدید استفاده از الگوهای معماری تاریخی و فرهنگیکشور الزامی است .

-مساجد بایستی با استفاده از مصالح بومی احداث شوند.

– در احداث مساجدپیش بینی پارکینگ به ازایهر 5 نفر از گنجایشی شبستان اصلی الزامی است.

-چنانچه جز برگزاری نماز و مراسم مذهبی از فضای مسجد برای انجام فعالیت های دیگر استفاده می شود رعایت عدم تداخل این عملكردها با نقش عبادی مسجد و انجام فرایض مذهبی ضروری بوده و پیش بینی فضاهای مورد نیاز این كاربری ها الزامی است.

راهبردها و معيارهای مكان یابى و برنامه ریزی مساجد

جایگاه و نقش والا و ارزنده مساجد در شكل گیری هسته های مركزی شهرهای كشور ما غیرقابل انكار است متاسفانه توسعه شهرها و ساخت و سازها با احجام هندسی ناهمگون و كپی برداری های نسنجیده و معماری غیربومی، در روند شهرسازی و شهرنشینی كشور، باعث گردیده كه شهرها به عنوان محیط كالبدی صرف و فاقد جاذبه های شهری و معماری بارز گردند. در این راستا اگرچه نقش عبادی و مذهبی مساجد حفظ گردیده، لیكن نقش مساجد به عنوان عاملی هویت بخش به فضاهای شهری رفته رفته كم رنگ تر شده است. رسالت شهرهای جدید برخلاف شهرهای موجود برطرف نمودن این نقیصه ها و نارسایی ها می باشد. مساجد، این مكان های مقدس، جدای از ایفای نقش عبادی-مذهبی خود می بایست در شكل گیری بافت شهرهای جدید به مثابه نمادهای شاخص و هویت بخش مطرح باشند. پیگیری راهبردی های ذیل می تواند گامی در جهت مسجد محوری محسوب گردد.

الف- راهبردهای مسجد محوری:

1- بازنگری  در مكان یابی و استقرار مناسب مساجد و بناهای مذهبی در طرح های شه

2-برنامه ریزی درجهت استقرار كاربری های متناسب و سازگار در پیرامون مساجد  به منظور تامین هزینه های نگهداری و اداره امور مساجد

3-. تأكید بر نقش مساجد به عنوان عامل هویت بخشی در شهرها از طریق طراحی مناسب شهری

4-بازنگری در نحوه واگذاری مساجد (اعم از زمین یا بنای ساخته شده) به  افرادحقیقی یاحقوقی ازطریق وقف.

5-. توجه ویژه به امورفقهی مرتبط بامساجد وبناهای مذهبی(حسینیه ها، تكایا، دارالقرآن ها) به طریقی كه آیات و دیگر نوشتارهای مذهبی كه به عنوان تزئین در نماهای بیرونی و داخلی مساجد درج میگردد قبلاً به تائید كارشناس فقهی برسد.

6-. رعایت سلسله مراتب دسترسی های شهری با مساجد و بناهای مذهبی

7. برنامه ریزی درجهت تشویق به مشاركت های مردمی از طریق هیات امنا درامورمساجد ودیگر بناهای مذهبی

8. تدوین معیارها، ضوابط ومقررات معماری وشهرسازی مرتبط با مساجد و بناهای مذهبی

ب- معیارهای مكان یابی مساجد:

1-با توجه به اینكه طرح های شهری براساس ساختارمحله ای، ناحیه ای و منطقه ای شكل می گیرند، مشاورین تهیه كننده طرح های شهری مكلفند در ساختار هر یك از مراكز محلات یك مسجد محله ای را در كنار دیگر كاربری ها و خدمات محله ای پیش بینی و مكان یابی نمایند. بدیهی است در چنین ساختاری مركز محله ارتباط مستقیم با ساختاركلان محله (ناحیه شهری)خواهد داشت.

2- برای مراكز نواحی ومناطق نیز مشاورین تهیه كننده طرح ها موظف به پیش بینی مكان احداث مساجد ناحیه ای و منطقه ای متناسب با ساختار سلسله مراتب شهری می باشند.

3-  از این پس پیش بینی و مكان یابی مساجد در طرح های شهری الزاما متمایز از كاربری های فرهنگی خواهد بود.

4- مساجد به مثابه عوامل هویت بخش شهر می بایست در محورهای دید بصری مكان یابی گردند.

ب- معیارهای مكان یابی مساجد:

5-مشاورین تهیه كننده طرح های شهری مكلف اند در مكان یابی زمین مساجد به گونه ای عمل نمایند كه ورودی اصلی مسجد منطبق بر محور قبله باشد. همچنین در طراحی مساجد، زاویه انحراف بنا در شبستان نسبت به جهت قبله رعایت گردد و زاویه قبله در تمامی نقشه های مساجد ثبت شود.

6- باتوجه به اینكه شعاع عملكرد مساجد در ارتباط با قرارگیری آن ها در سطوح مختلف شهر متغیر می باشند، مشاورین تهیه كننده طرح ها موظفند شعاع دسترسی به مساجد در سطوح مختلف شهر را جهت لحاظ نمودن درطرح های شهری علی الخصوص در بازنگری طرح های جامع در دست تهیه بدین شرح رعایت نمایند: در  750 الی 500 مترو در سطح مسجد ناحیه ای 400 الی 300 سطح مسجدمحله ای تبصره: تا مرحله شكل گیری كامل محله، چنانچه ضرورت ایجاب كند، فضای مذهبی چندمنظوره(نمازخانه، حسینیه، تكایا، دارالقران) به صورت موقت باشعاع دسترسی 150-200 متر برای ساكنین احداث گردد

7-در صورت پیش بینی مساجد ناحیه ای و یا منطقه ای، نیازی به پیش بینی احداث مساجد در سطوح محله ای با رعایت شعاع دسترسی به مساجد ضرورت ندارد. همچنین در صورت پیش بینی احداث مصلا در شهر جدید، فضای بسته آن به عنوان مسجدجامع شهر منظور گردد.

8-در شهرهای جدیدی كه مساحت مسجد جامع شهر پاسخگوی نیاز نمازگزاران جمعه اعیاد و دیگر مناسبت های مذهبی می باشند احداث مصلا در شهر پیشنهاد نمی گردد.

9-. مشاورین تهیه كننده طرح موظف اند مساجد را به گونه ای مكان یابی نمایند كه 9 ورودی اصلی آن ها تا حد امكان به لحاظ دسترسی با شبكه های حائز اهمیت بیشتر، در ارتباط قرارگیرد.

10-مشاورین تهیه كننده طرح های شهری موظفندمساجد را به طریقی مكان یابی نمایندكه حتی المقدور محور ورودی مساجد به سمت قبله باشد.

بناهای عبادی قبل از اسلام

زیگورات چغازنبیل ،

زیگورات چغازنبیل 05 متر بلندی و مساحتی برابر 501× 501 مترمربع  داشته است. این بنا که با حدالمرکز با ارتفاع های مختلف تشکیل شده است. ّ کاربرد معبد و مقبره به کار می رفته از پنج برج مت اول ٔ هر طبقه از روی سطح محوطه جداگانه ساخته شده و بالا رفته است. به طوری که از طبقه )3ــ2 ٔ صورت چند قوطی توی هم به نظر می رسیده است. .گرایشی به ستایش و پرستش شکل کوه وجود داشت. زیگورات های 1در سراسر خاور نزدیک باستان بین دو رود دجله و فرات)، جلوه می بخشید، ٔ(منطقه2 بین النهرین ٔ عظیم که به همواری یکنواخت جلگه اگر چه تکوین این بناهای عظیم در بین النهرین  3س فلات ایران بود.

زیگورات چغازنبیل ،

به نظر پوپّ تقلیدی از کوه های مقد بوده ولی الهام و مفهوم آن آشکارا ایرانی است. ناحیه ای از ایران ٔ ایلامی ساخته شده است. ایلامیان ساکنان اولیه ٔزیگورات چغازنبیل در دوره بودند، که امروز خوزستان نامیده می شود. کاوش ها نشان می دهد که ایلامیان با همسایگان سومریشان در غرب مراوده داشته اند. » شاه ایلام در حوالی سال 0521 ق. م در یکی از شهرهای شوش به نام
این بنا را « اونتاش گال «دوراونتاش» ساخته و به خدای بزرگ ایلام تقدیم کرده است. زیـگـورات چغـازنـبیـل قدیمی ترین بنای تاریخی شناخته شده در ایران است که دارای ابعادی )3ــ1 ٔ چشمگیر بوده و پهلو به پهلوی اهرام مصر میباشد.

در چهار جهت اصلی ً بنا دقیقأچهار دروازه است. معبد بر بام بنا قرار داشته، و در وسط هر یک از چهارطرف زیگورات یک مجموعه پلکان وجود داشته است. دیوارهای زیگورات که بیشتر از خشت خام بوده، با ملات ساروج و قیر ساخته و در بسیاری از جاها پوشیده از آجر لعابدار کوره پزی با رنگ های آبی و سبز و درخشش فلزی بوده است. این بنا دو ویژگی مهم دارد . اول آنکه بر روی آجرهای نما خطوطی به شکل خط میخی که همان خط ایلامی می باشد، حک شده است. دوم آنکه قدیمی ترین تاق قوسی شکل ایران در این بناست.  دایره ای شکل و بدون
سقف پله های این بنا تاقی،تصویری از زیگورات چغازنبیل ٔتیزه دارد.

معبد  ٔ

آن مهرابهٔ ایرانیان کهن که آیین مهرپرستی داشتند، مهرابه هایی را نیز برای خود ساخته بودند. نمونه قدمگاه در نزدیکی آذرشهر است. ایزد بانوی آب های آسمانی» پیش از ظهور زرتشت پیامبر، در میان قبایل آریایی مورد توجه
آناهیتا « بوده  است.

معبد آناهیتا در کنگاور در نزدیکی کرمانشاه ساخته  شده  است. طرح آن مانند تخت جمشید و ستون های آن همه از سنگ تراش است و روی آن ه ّ را با سنگ لاشه کار کرده اند. صف یا سکویی که معبد بر روی آن بنا شده 7 متر از سطح زمین ارتفاع دارد و به وسیله دیوار ضخیم و پرحجمی از چهار طرف احاطه شده است.

آتشکده

با ظهور داریوش اول در آیین و معماری ایرانی تغییراتی پدید آمد و به جای پرستش دو خدای میترا  ) را نیایش می کردند. سپس برای خدای حامی حکومت خود
آفتاب دانا
و اهورا، تنها اهورا مزدا (  نام    زندان سلیمان » و سپس در نقش رستم به
معبدهای برجی شکل، ابتدا در پاسارگاد معروف به « احداث کردند. به عقیده برخی از محققین کاربری کعبه زرتشت همانند یک ساعت 1کعبه زرتشت خورشیدی برای تعیین زمان های نیایش اهورامزدا بر اساس تابش خورشید بوده است. ایرانیان بر طبق آیین یکتاپرستی زرتشت، نور و آتش را در مقابل ظلمت و تاریکی، جلوه ای از نماد خداوند می دانستند که انسان از طریق آن می توانست خود را به نور حقیقت برساند.

آتشکده

لذا آتش را در نقطه ای جاودانه نگه می داشتند، تا جاودانگی زندگی انسان ها را نمایان کنند. آتشکده ها یا معابد آتش از الگوی فضایی خاصی پیروی می کردند. این بنا به صورت چهار  تاقی ساخته می شد که از یک سقف  سقف ٔگنبدی روی چهار ستون نگهدارنده )3  ــ5 ٔ استوار می گردید. (تصویرشماره
یکی از قدیمی ترین و مهم ترین آتشکده های  در نزدیکی شهر ٛ سبَشُ آذرگٔایران، آتشکده تکاب  در آذربایجان غربی می باشد. این آتشکده در زمان ساسانیان خاص شهریاران بوده است. سایر قشرهای جامعه آتشکده های دیگری داشتند. این آتشکده درون دژی به نام   ٔ » قرار داشته است

. مجموعه تخت سلیمان

« تخت سلیمان بر روی صفه و یا تخت گاهی  شمالی و جنوبی ٔطبیعی بنا شده، که دو دروازه داشته است. عمیقی با آبی صاف و زلال ً نسبتأدریاچه در وسط این مجموعه واقع است که آب آن از کف دریاچه می جوشد. کاخ خسرو که به ایوان خسرو هم معروف است در این مجموعه واقع شده است. بناهای زیادی نیز در اطراف اتشکده قرار داشته که  محل زندگی ً
خانواده شاه بوده است.